Placówka Armii Krajowej w Dębowcu

14 lutego 1942 r. rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego Związek Walki Zbrojnej, powołany w listopadzie 1939r. na bazie Służby Zwycięstwu Polski, przemianowany został na Armię Krajową, zakonspirowaną siłę zbrojną polskiego państwa podziemnego. Siły te, uznawane za najlepiej zorganizowaną armię podziemną w latach II wojny w Europie, prowadziły swoją działalność nie tylko w granicach przedwojennej Polski, ale i poza jej obszarem. W 70 rocznicę powstania AK warto przypomnieć, że swoją placówkę AK miała  również w Dębowcu. Rys  działalności tej placówki podajemy na podstawie wspomnień jej członka, Jerzego Wiśniewskiego ps. „Delfin”, przygotowanych z okazji odsłonięcia w Dębowcu obelisku poświęconego żołnierzom tej placówki we wrześniu 2007r. Nie zostały one jednak przy tej okazji wygłoszone, z uwagi na stan zdrowia autora.

„Pierwsza tajna organizacja  wojskowa  pod nazwa  Związek Walki Zbrojnej / ZWZ /, później przekształcona na Armię Krajową, powstała w Dębowcu początkiem 1940r. Dębowiec był „placówką” / w nomenklaturze wojskowej kompanią  / o kryptonimie „Derkacz”. Dowódcą placówki był st. sierżant Władysław Ratyński, wysiedlony z Kalisza, zamieszkały na Zarzeczu. Zastępcami byli kolejno pchor. Andrzej  Zwierzniak ps. „Ostroga”, który w 1943r. odszedł na  dowódcę zwiadu konnego, a jego miejsce zajął pchor. Jerzy Wiśniewski ps. „Delfin”.  Placówka składała się z dwóch plutonów. Pierwszy obejmował  miejscowości Dębowiec,  Zarzecze , Łazy i  Bajdy. Drugi – Cieklin, Dobrynię i Duląbkę.   W skład plutonu wchodziły najczęściej dwie drużyny. W jednej miedzy innymi byli: Jan Pankiewicz, Tadeusz Wojciechowski, Roman Świątek, Ignacy Piątkiewicz / prowadził nasłuch radiowy /, Adam Słowiński, Józef Dzik, Feliks Dąborowski.  W drugiej, którą zorganizował J. Wiśniewski ps „Delfin”, byli: Alfred Klimek, Jan Wojtunik, Władysław Ćwik, Marian Owczarski, Roman Ramut. Na Zarzeczu drużynę zorganizował Franciszek Wojtunik ps. „Duch”, który później przeszedł do zwiadu konnego, utworzonego przez  pchor. A. Zwierzniaka ps. „Ostroga”. Z placówki Dębowiec w 1942r. wyłoniona została grupa dywersyjna, w skład której wchodzili: Feliks Daborowski ps. „Okrutny”, Józef Dzik, Adam Słowiński, Franciszek Marek, a po jej powiększeniu – Witalis Dziadosz ps. „Ostoja” i Jan Michnal ps. „Zemsta”. Po powiększeniu tego oddziału dowódcą został  por. Antoni Zawadzki ps. „Teresa”, który swoją konspiracyjną kwaterę  miał  w  domu Ludwika Masteja w Dębowcu.  Z oddziału dywersyjnego zostali aresztowani Adam Słowiński i  Józef  Dzik. Bestialsko torturowani i katowani na jasielskim gestapo nie zdradzili i nie podali żadnego nazwiska, dzięki czemu nie było dalszych aresztowań. Pochowani zostali najprawdopodobniej  w lesie warzyckim. W tym samym czasie aresztowany został Kazimierz Dziedzic, który jako listonosz  niszczył listy z donosami do gestapo. Mieszkał w Dębowcu, a pracował w Jaśle. ( zginął w Oświęcimiu ).

Żołnierze placówki dębowieckiej brali udział w wielu akcjach bojowych, wykazując dużą ofiarność i odwagę. Można tu wymienić udaną akcję „Gamrat”, w której zdobyto wiele cennej broni i materiałów wybuchowych. Akcją dowodził komendant obwodu jasielskiego, mjr Józef Modrzejewski ps. „Lis”. Z Dębowca uczestniczył w tej akcji 11. osobowy  oddział dywersyjny na czele z por. A. Zawadzkim ps. „Teresa”. Plutony z placówki Dębowiec uczestniczyły również w odbiorze  zrzutów broni z samolotów alianckich – jako osłona, a później w transporcie i ukryciu ładunków. Kilka takich zrzutów odbyło się w  okolicy Świerchowej i Łężyn. Na przełomie czerwca  i  lipca 1943r. na terenach Beskidu Niskiego rozpoczął akcję partyzancką oddział  w sile jednej kompanii, dowodzony przez  por. Władysława Szkodo W skład kompanii wchodziły plutony z placówek w Nowym Żmigrodzie i Osieku. Z placówki dębowieckiej w bojach brali udział ppor. A. Zwierzniak ps. „Ostroga”, pchor. Jerzy Wiśniewski ps. „Delfin”, Franciszek Marek ps. „Karp”. Kompania liczyła ponad 80. żołnierzy. Włączenia plutonu dębowieckiego zaniechano, gdyż uznano, że większa liczba żołnierzy utrudni aprowizację i stworzy duże trudności  i niebezpieczeństwo tak dla partyzantów jak i ludności cywilnej. Kompania miała na swoim koncie  wiele udanych akcji, w których zginęło kilkudziesięciu Niemców, zdobyto broń i amunicje, zniszczono środki transportu i łączności. Straty kompanii to jeden poległy w potyczce  pod Polanami – pchor. Tadeusz Soliński ps. „Korak”. Kompania rozwiązana została  w pierwszych dniach października 1944r.

W Strukturach organizacyjnych AK były również  oddziały kobiece, pod nazwą  Wojskowa Służba Kobiet / WSK /. Ich zadaniem było organizowanie punktów sanitarnych, kolportaż prasy podziemnej, zbieranie informacji, przenoszenie meldunków i często broni. Oddział taki, liczący  około 15 kobiet, zorganizowała w Dębowcu  Stefania Fiszerowa, osoba  mocno zaangażowana w pracy konspiracyjnej ( córka Ludwika Masteja, żona Jan Fiszera, siostra Jana Masteja –  aresztowanych w lipcu 1941r. i zamordowanych w Oświęcimiu ). Opiekę sanitarną  na terenie placówki Dębowiec sprawował dr Józef Szubarga, ale szczególne zasługi w tym zakresie należy przypisać saletynowi,  bratu Bronisławowi Glancowi ps. „Bronek”, który nie tylko leczył, ale również organizował i prowadził szkolenie z zakresu medycyny – pierwszej pomocy. Był on również  działaczem ludowej  organizacji „Roch”.  Przez cały okres okupacji  mieszkańcy Dębowca i gminy uczestniczyli w podziemnej walce z okupantem, doznali za to wielu represji oraz bolesnych strat i tragedii. Dotknęły one szczególnie boleśnie w ostatnim roku okupacji rodzinę Łonickich z Dębowca oraz Chochołków z Zarzecza”.

Jerzy Wiśniewski urodził się 18VIII 1921r. w rodzinie  Aleksandra i Józefy zd. Marek w Dębowcu. Tu uczęszczał do szkoły powszechnej. Naukę kontynuował w szkole średniej w Jaśle  i w Poznaniu. Egzamin dojrzałości  złożył w Korpusie Kadetów Nr 2 im. Marszałka  Śmigłego – Rydza w Rawiczu.  Wybuch wojny zastał go w Dębowcu. Tu w 1940r. rozpoczął prace w tajnym nauczaniu, zorganizowanym przez jego ojca Aleksandra, długoletniego kierownika miejscowej szkoły powszechnej. Był łącznikiem w akcji przerzutowej na Węgry. Po aresztowaniu ojca i szwagra Tomasza Budziaka, radcy prawnego w Urzędzie Rady Ministrów,  w lipcu 1940r,  ukrywał się w okolicy Rozwadowa, gdzie związał się z ZWZ. W 1941r. powrócił do Dębowca. Zaprzysiężony przez  por. Stanisława Dąborowskiego ps. „Olek” i początkowo przydzielony do  placówki AK  Osiek „Osa”. Później wyznaczony dowódcą drużyny w placówce AK Dębowiec „Derkacz”. Po ukończeniu konspiracyjnej podchorążówki  mianowany dowódcą plutonu i zastępcą placówki AK w Dębowcu. Walczył  w okresie „Burzy” w oddziale partyzanckim „Hrycia” a po rozwiązaniu oddziału prowadził  akcje dywersyjne na tyłach wroga. Po wojnie, w 1945r. skierowany do Oficerskiej Szkoły Artylerii w Toruniu, skąd został wydalony wobec odmowy pozostania w służbie  zawodowej, a następnie aresztowany i skierowany do karnej kompanii. Po demobilizacji studiował  na Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz Politechnice Warszawskiej. Długoletni pracownik  Biura Studiów i Projektów Budownictwa Wiejskiego w Krakowie. W latach 1952 – 1955 zatrzymywany przez UB w Krakowie i Rzeszowie. Od 1992r. na emeryturze. Członek  Związku Inwalidów Wojennych i Wojskowych, Związku Kadetów II Rzeczypospolitej i Światowego Związku Żołnierzy AK. Awansowany do stopnia kapitana. Odznaczony miedzy innymi  Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Wojska. Mieszka w Krakowie. Jego brat Antoni Zdzisław Wiśniewski, oficer WP,  został zamordowany w Katyniu w 1940r..

W zakładce Wspomnienia i relacje prezentujemy ponadto fragment wspomnień J. Wiśniewskiego o konspiracyjnym szkoleniu  AK.

        

 

 

Aleksander Wiśniewski  - wieloletni  kierownik szkoły w Dębowcu, zaangażowany w tworzenie korytarza na Węgry i tajnego nauczania, którego syn Zdzisław zamordowany został w Katyniu;

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 dr praw Tomasz Budziak – radca w Urzędzie Rady Ministrów,
zięć Aleksandra  Wiśniewskiego;

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jan Mastej – polonista,  nauczyciel  w Szkole Powszechnej im. Stanisława Staszica w Katowicach, zaangażowany  w krzewienie polskości; >>

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 mgr inż. Jan Fiszer -  pochodzący z Krakowa  szwagier Jana Masteja, zawiadowca / główny inżynier/ kopalni węgla „Wujek” w Katowicach, członek organizacji podziemnej; >>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

 

 

mgr Stanisław Więcek - nauczyciel  matematyki w Państwowym Gimnazjum Męskim im. T. Kościuszki w Mysłowicach, opiekun harcerzy, ożeniony w Dębowcu; >>

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Robert Pawłowski – dyrektor Banku Polskiego w Tarnowie; >>

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

Ignacy Piątkiewicz – student, fotograf, autor wielu widoków przedwojennego Dębowca;

 

 

 

 

 

 

 

 

        

 

 

Feliks Mastej – urzędnik w Zarządzie Gminy w Dębowcu / podobno za zwrócenie uwagi Niemcowi /; >>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Stefan Mokrzycki – kierownik szkoły w Kołonnej pod Włodzimierzem Wołyńskim;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         inż. Lucjan  Szabunia.

Co roku w rocznicę aresztowań w intencji spokoju ich dusz w kościele parafialnym odprawiana jest  msza święta.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

           

 

 

 

 

 

         19 marca  br w Muzeum Regionalnym w Jaśle otwarta została wystawa poświęcona mieszkańcom ziemi jasielskiej zamordowanym w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Zgromadzono na niej pamiątki  pieczołowicie przechowywane przez rodziny, archiwalne wydawnictwa oraz wstrząsające zdjęcia z ekshumacji szczątków ofiar Katynia.   Wśród  wymienionych i upamiętnionych na wystawie ofiar NKWD znaleźć można również osoby związane z Dębowcem i Wolą Dębowiecką rodzinne albo pracą zawodową – Antoniego Zdzisława Wiśniewskiego, Jana Podgórskiego,Władysława Kępke i Sebastiana Peperę.

                                                                                             

    

        

  

 

Wystawa czynna do końca kwietnia.

 

 

 

---

Jego ojciec Aleksander Wisniewski, kierownik szkoły w Dębowcu, oraz szwagier  Tomasz Budziak, radca w Urzędzie Rady Ministrów w Warszawie  zostali aresztowani w lipcu 1940r. przez gestapo i zamordowani w KL Auschwitz.

 

 

Nazwisko J. Podgórskiego znajduje się na tzw. ukraińskiej liście katyńskiej. Upamiętniony tablicą na grobie rodzinnym  na dębowieckim cmentarzu przez rodzinę dopiero w ostatnich latach, po ustaleniu tragicznego losu.

 

 

 

 

 

 

Posterunkowy PP Sebastian PEPERA urodzony w Woli Dębowieckiej 20.01.1904r., syn Andrzeja i Katarzyny Pepera. W policji od 1929r. W 1936r. przeniesiony do służby w województwie lwowskim, gdzie objął stanowisko komendanta posterunku w Hulczach w powiecie rawskim. Tam aresztowany we wrześniu 1939r, więziony w Ostaszkowie , zamordowany w Twerze, został pochowany na cmentarzu w Miednoje. Był żonaty i miał jednego syna.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Przodownik PP Władysław KĘPKA pochodził z Ciężkowic koło Jaworzna. Urodził się 23.10.1897r. w rodzinie Macieja i Marii. Służbę w policji rozpoczął  1.08.1921r. i pełnił ją m inn w województwie krakowskim, na posterunku w Ropczycach. 31.12.1925r. ukończył  kurs dla posterunkowych  w Szkole Okręgowej w Krakowie. We wrześniu 1939r.  komendant posterunku w Dębowcu. Po aresztowaniu więzień  Ostaszkowa. Zamordowany w Twerze, pochowany w Miednoje.

 

 

 

 

 

 

 

 

   Ponadto dębowiecki ślad dotyczy posterunkowego PP Stanisława Stanka, syna Józefa i Wiktorii, urodzonego 30.02.1900r. w Kleciach. Policjanta w służbie od 1928r. Przed 1936r. pełnił służbę w Dębowcu i tu się ożenił. Potem  w służbie na terenie województwa lwowskiego a w 1939r. w komisariacie w Borysławiu. ad.